Pet izgubljenih drevnih gradova u Srbiji

Davno izgubljeni gradovi, od Pompeje do Maču Pikčua, u moderna vremena su postali rudnici blaga za arheologe i već decenijama omiljene atrakcije miliona turista. Ali, i u Srbiji takođe ima neverovatnih otkrića iz prošlosti.


Arheolog dr Miomir Korać, direktor Arheoloskog projekta Viminacijum

Izdvajamo pet izgubljenih gradova na teritoriji današnje Srbije kojima arheolozi danas udišu novi život.

5) Viminacijum - glavni grad rimske provincije


Viminacijum, rimski legijski logor na vrhuncu slave


Nastanak: Naselje je dobilo gradski status u prvoj polovini drugog veka, u vreme vladavine rimskog cara Hadrijana, najverovatnije 117. godine.

Nestanak: Razoren je sredinom 5. veka u najezdi Huna. Grad više nikad nije bio obnovljen, ali je ustanovljeno vojno uporište u 6. veku, u vreme vladavine cara Justinijana.

Novi život: Krajem 17. veka Viminacijum posećuje grof Marsilji koji svoja zapažanja objavljuje 1726. godine. Prva iskopavanja radi Mihajlo Valtrović tek krajem 19. veka.

Kako ga posetiti: Autobusom je moguće doći do Požarevca, a onda lokalnim prevozom do Termoelektrane Kostolac B koja se nalazi u blizini arheološkog parka. Udaljenost od Beograda je 95 kilometara; Autoputem E-75, 35 km posle odvajanja za Požarevac. Kontakt telefoni: 062/669013 i 062/232209.

Sela Stari Kostolac i Drmno, na 13 kilometara od Požarevca, leže na ostacima antičkog grada Viminacijuma, glavnog grada rimske provincije Mezije Superior, u kasnoj antici provincije Mezije Prime.








Groblje mamuta u Kostolcu

- Iskopavanja Viminacijuma dala su značajan doprinos za razumevanje organizacije naselja sa brojem stanovnika koji je ekvivalentan današnjem Beogradu. Ovaj rimski grad je bio prestonica provincije, administrativni, vojni, trgovački i industrijski centar. Imao je status prvo municipiuma, a zatim i kolonije, odnosno grada sa punom autonomijom. Pored se nalazio kastrum ili legijski logor, jedan od dve najveće fortifikacije u provinciji i centralna tačka u odbrani mezijskog Podunavlja - kaže arheolog dr Miomir Korać.

Veličina i značaj Viminacijuma posledica su više činjenica, od kojih svakako treba pomenuti bogato zaleđe u dolini Mlave, ali i izuzetno povoljan geografski položaj, kako u sistemu odbrane severnih granica Carstva, tako i u spletu komunikacija i trgovinskom prometu.


Mnogi rimski imperatori su prošli kroz Viminacijum ili su u njemu boravili

Na istraživanju rimskog grada i vojnog logora radi interdisciplinarni tim, a njihova želja je da trgovi i hramovi, pozorišta i hipodrom, kupatila, ulice i četvrti grada izrone iz oranica u kojima su se vekovima nalazili i postanu deo svetske i naše kulturne baštine.

4) Justinijana Prima - dom zlatnog, carskog spomenika


Jedan od najznačajnijih vizantijskih gradova na Balkanu

Nastanak: Osnovao ga je car Justinijan I u 6. veku, u blizini naselja Bederijana.

Nestanak: Posle čestih upada Avara i Slovena, oko 615. godine, grad napušta domaće stanovništvo.

Novi život: Priča o Caričinom gradu započinje 1880. sa člankom Mite Rakića, a 30 godina kasnije počela su prva istraživanja antičkog grada.

Kako ga posetiti: Na 7 kilometara od Lebana ili 30 od Leskovca. Do lokaliteta može se doći automobilom ili autobuskim prevozom u okviru organizovanih turističkih poseta. Kontakt telefoni: 016/ 233-360 ili 016/233-361


Car Justinijan je potekao sa prostora koji se danas nalaze na jugu Srbije

Car Justinijan I, koji je potekao sa prostora koji se danas nalaze na jugu Srbije, odlučio je da u rodnom kraju podigne grad koji će veličati njegovo ime. Grad Justinijana Prima leži na blagim padinama od planine Radan ka Leskovačkoj kotlini, na mestu van glavnih putnih tokova.


Za Caričin grad se zna da je imao jako vojno utvđenje, a na Caričinoj reci su ostaci vodene brane, što dokazuje da su ljudi još u ta stara vemena koristili snagu vode

Opasan je zidinama, a jezgro je sačinjeno od tri celine: Akropolja, Gornjeg i Donjeg grada. Na Akropolju, koji je prvi sagrađen, podignuti su bazilika i arhiepiskopska palata. Iza crkve je veliki bazen uklesan u kamenu, do koga je vodio akvadukt sa Petrove gore. Ispod ovog kompleksa je kružni forum na kome je bio postavljen monumetalni pozlaćeni kip Justinijana.





Caričin Grad je izuzetno važan spomenik antičkog urbanizma i arhitekture. Ruševine utvrđenja, ulica sa porticima, bazilika, javnih i privatnih građevina, bedema, sistema vodosnabdevanja sa akvaduktom i velikom cisternom, podni mozaici u luksuznim objektima... Sve to odaje nekadašnji izgled grada i predstavlja odraz dostignuća paleovizantijske civilizacije, nastale na grčko-rimskim tekovinama.

3) Damastion - Srebrni grad Aleksandra Velikog?


Sve više ima razloga za pretpostavku da se Damastion nalazio u dolini Južne Morave

Nastanak: Otkriveni su ostaci urbanog naselja iz 4. veka pre nove ere.

Nestanak: Prve decenije 3. veka pre nove ere.

Novi život: U arheološkoj literaturi je poznat od 1966. godine, a istražuje se od 2001. godine.

Kako ga posetiti: Lokalitet se nalazi u selu Kruševici kod Bujanovca. Organizovano vođenje ne postoji, ali posetioce tokom jula i avgusta, kada su u toku istraživanja, istraživači mogu povesti u obilazak lokaliteta


Antički grad između Bujanovca i Vranja mogao bi da bude i naselje Filipa II i njegovog sina Aleksandra Velikog

Naselje je bilo izgrađeno prema grčkom modelu i sve vreme postojanja održavalo je bliske veze sa Makedonijom i Grčkom. Mlađi horizont pripada nalazima iz 2. ili 1. veka pre nove ere, kada su Kelti - Skordisci i drugi balkanski varvari napuštenu akropolu iskoristili kao važno uporište u svojim pljačkaškim pohodima prema Makedoniji i Grčkoj.

Prema dosadašnjim rezultatima, naselje je zahvatalo oko pet hektara i bilo je smešteno na dominantnom mestu u blizini važne komunikacije koja je moravsko-vardarskom dolinom povezivala srednju Evropu sa Grčkom.


U srcu Balkana, daleko od tada "civilizovanog sveta", otkriveni su delovi urbanog naselja građenog po grčkim uzorima

Pokazalo se da su u srcu Balkana, daleko od tada "civilizovanog sveta", otkriveni delovi urbanog naselja, građenog po grčkim uzorima, koje je procvat doživelo u vreme Filipa Makedonskog i njegovog sina Aleksandra Velikog. Stanovništvo je koristilo sve savremene tekovine načina života za to vreme. Živeli su po principima koji su već bili definisani u grčkim gradovima u Egeji i Joniji.

Damastion je bio grad na centralnom Balkanu, retko se pominje u izvorima i to samo u kontekstu kopanja srebra i veza sa egejskom obalom tokom 4. veka. Pominje ga antički geograf, filozof i istoričar Strabon, ne navodeći njegovu tačnu lokaciju.















U okolini Krševice, kako svedoče i toponimi, bilo je dosta rudnika olova i srebra koji su se koristili od najstarijih vremena do Sasa, pa i kasnije. Na Krševici je nađen i srebrni novac "damastion".

U naseobini koja ima sve odlike urabnog naselja živelo se luksuzno. Nađena je luksuzna keramika, po amforama se vidi da je vino i maslinovo ulje ovde dopremano sa Tasosa i iz Mende, a zauzvrat je na jug putovalo srebro.

Sve više ima razloga za pretpostavku da se Damastion nalazio u dolini Južne Morave, na mestu lokaliteta Kale u Krševici, ali konačni odgovor pružiće samo dalja iskopavanja. Lokalitet je izuzetno važan.

2) Bogati grad Nemanjića(Rudnik)


Ostaci crkve: Srednjovekovni Srbi živeli su u gradu kraj današnje varošice Rudnik

Nastanak: Nađeni su ostaci naselja iz 14. i 15. veka

Nestanak: Život na ovom mestu prestaje možda i u drugoj polovini 15. veka, ali sa turskim osvajanjem Rudnika formira se novo naselje na drugom kraju planine.

Novi život: Istorijat arheoloških istraživanja na plalini Rudnik počinje 1865. godine, kratkim boravkom dr Janka Šafarika. Neposredni povod posete bilo je otkriće ploče sa natpisom o obnovi hrama Majke Zemlje, izvršene za vreme cara Septimija Severa (193-211).

Kako ga posetiti: Arheološki iskopi su zatrpani, a ostaje želja da se okriveni zidovi konzerviraju i prezentuju, da lokalitet postane arheološki park.


Najstariji pisani tragovi o ovom gradu potiču iz doba kralja Dragutina

Pronađeni su po prvi put pouzdani podaci gde se nalazila srednjovekovna varošica Rudnik. Gradske kuće koje su oslikane freskama svedočanstvo su o standardu tadašnjeg stanovništva.


Srednjovekovna kuća sa Rudnika

Prizemlje nije bilo namenjeno stanovanju, već se u njemu trgovalo, dok se stanovalo na spratu, u prostorijama ukrašenim freskama.

- Grad je bio grupisan kraj važne saobraćajnice kojom su stizali trgovci iz primorja. Odavde su Dubrovčani, Kotorani i Barani nosili rudu srebra, zlata i olova koja je bila osnova bogatstva srpske srednjovekovne države, a naselje je bilo poznato i kao mesto na kome se trgovalo - objašnjava dr Dejan Radičević, docent na Odeljenju za arheologiju Filozofskog fakulteta u Beogradu, koji sa koleginicom Anom Cicović istražuje na Rudniku.


Freske iz jedne od rudničkih kuća

Najstariji pisani tragovi o ovom gradskom naselju potiču iz doba kralja Dragutina, a procvat je doživelo u 14. i 15. veku.

- Iz istorijskih izvora dalo se naslutiti da je Rudnik morao imati svoje gradsko naselje, a sada to arheološka istraživanja i potvđuju. Kraj rudnika i topionica su nicala velika gradska naselja, sa administrativnim, trgovačkim i zanatskim centrima cele oblasti. U našoj varoši, čiji smo samo mali deo istražili, otkrili smo ostatke najmanje dve crkve i građevine većih dimenzija koje su mogle imati javnu funkciju, sudeći po brojnim srpskim i ugarskim novčićima iz doba careva Dušana i Uroša, odnosno kraljeva Karla Roberta, Ludovika Prvog i Žigmunda Luksemburškog - dodaje dr Radičević.

Istraživanja su tek u početnoj fazi i, izuzimajući nekoliko manjih kampanja, ona se rade tek od 2009. godine.

- Na Rudniku se rudarilo od najstarijih vremena pa sve do danas postoji kontinuitet, od najstarijeg preistorijskog rudarstva, preko antičkog i srednjovekovnog - ističe dr Radičević.

1) Gradina na Jelici - Bezimeni grad


Trodimenzionalna rekonstrukcija Gradine

Nastanak: Osnovan u 6. veku, najverovatnije za vreme vladavine cara Justinijana.

Nestanak: Najkasnije početkom 9. veka

Novi život: Prva poznata interesovanja za ostatke na putu Čačak - Dragačevo potiču iz 1843. godine, a dve godine kasnije obišao ih je dr Janko Šafarik i sačinio manji izveštaj.

Kako ga posetiti: Nalazi se desetak kilometara jugozapadno od Čačka, ali još nije pretvoren u arheološki park.

Na jeličkom visu i prostoru od 22 hektara bilo je podignuto čak pet hramova, uz niz svetovnih građevina, kuća magacina i radionica. Pet crkava, četiri zidane grobnice, stotinu pojedinačnih grobova i ostaci vojne i narodne arhitekture svedoče ne samo o romejskoj, već i o germanskoj populaciji.

Natpis na latinskom ukazuje da jedna bazilika potiče s kraja 4. ili iz prve polovine 5. veka, a neophodno je istaći i postojanje krstionice u jednoj od bazilika. Tako se nagoveštava da je grad nepoznatog imena mogao biti i sedište episkopije.

Grad na Jelici bio je osnovan u 6. veku, najverovatnije za vreme vlade cara Justinijana, postavši centar svog regiona, možda u većoj meri nego što je Čačak danas.

Među prvim nalazištima je u Srbiji koja su pobudila interesovanja istraživača starina, a prva poznata interesovanja za ostatke na putu Čačak - Dragačevo potiču iz 1843. godine kada je pisar Sreza dragačevskog Sreten Protić sačinio prepis jednog rismkog natpisa sa Gradine posvećenog boginji Dijani.


Fotografija ranohrišćanskog relikvijara (mostohranilnice) slučajno nađenog na Jelici tridesetih godina 20. veka

Bedeme grada su ojačavale kule, a u grad se ulazilo kroz najmanje dve kapije. Krajem 6. ili početkom 7. veka grad je spaljen u silovitom požaru koji je, verovatno, posledica avarskih ili slovenskih napada tokom slovenskog naseljavanja Balkanskog poluostrva.

- Zanimljivo je da je posle kratkog vremena spaljeni grad ponovo naseljen. Nova populacija, koja je uglavnom koristila grnčariju izrađenu na način tipičan za Slovene, boravila je u njemu približno do prelaska iz 8. u 9. vek i najdalje početkom 9. veka u njemu se prekida život - kaže profesor dr Mihailo Milinković, koji već skoro 30 godina vodi istraživanja na ovom lokalitetu.


Objekat VI - Na jeličkom visu i prostoru od 22 hektara bilo je podignuto čak pet hramova, uz niz svetovnih građevina, kuća, magacina i radionica

Bezimeni ranovizantijski grad bi posle godina istraživanja trebalo da bude pretvoren u arheološki park.

http://www.blic.rs/Kultura/Vesti/424329/Pet-izgubljenih-drevnih-gradova-u-Srbiji

Званични сајт Виминацијума

Ivstiniana Prima - Caričin grad

Градина (Јелица)

Kale - Krševica
















Jos malo informacija za one koji su zainteresovani.

Резултати археолошког ископавања Градине на Јелици (2006)

Игле и стилуси са Градине на Јелици

Археолошка истраживања Градине на Јелици 2010. и 2011, са кратким освртом на кампање до 2009. године

Улпијана код Грачанице на Косову и Градина на Јелици код Чачка у светлу акултурационих процеса у Илирику VI в

Прилог питању убикације Јустинијане Приме